Chorwaci żartują sobie, że gdy Serbowie mówią, to „dakają” lub brzmią jakby strzelali z karabinu maszynowego. Wynika to z tego, że czasem w jednym krótkim zdaniu wypowiedzianym przez Serba kilkukrotnie pojawia się partykuła da. Jest ona bałkanizmem, czyli cechą wspólną różnych języków Półwyspu Bałkańskiego, nie tylko tych słowiańskich (występuje ona np. w języku bułgarskim, ale też w greckim czy albańskim).
Partykuła „da” może pełnić w zdaniu różne funkcje:
1. „Da” w pytaniach
Da li to odpowiednik polskiego czy, rozpoczynającego pytanie. Pytanie po serbsku możemy zadać więc tak:
Da li ideš u park?
Czy idziesz do parku?
Istnieje też drugi sposób zadawania pytań zaczynających się w języku polskim od czy, w ramach którego pytanie rozpoczynamy od czasownika i partykuły pytającej li. Samo li nie wnosi dodatkowego znaczenia, jest jedynie elementem konstrukcji pytania:
Ideš li u park?
Czy idziesz do parku?
Jest to sposób zadawania pytań nieco rzadziej występujący w języku serbskim i jednocześnie główny obowiązujący w Chorwacji. Dawniej Chorwaci używali obu konstrukcji, obecnie coraz częściej unika się tam jednak stosowania da we wszelakich kontekstach, w związku z czym drugi sposób powoli staje się jedynym używanym przez Chorwatów. Stanowi to przykład wpływu polityki na język, gdyż odsuwanie na drugi plan konstrukcji zawierającej da nie ma innego celu niż oddalenie się od języka serbskiego i samych Bałkanów.
2. „Da” w zdaniach z czasownikami modalnymi
Czasowniki modalne to takie czasowniki, które muszą wystąpić w połączeniu z innym czasownikiem lub z rzeczownikiem, na przykład musieć, móc, chcieć. Jeśli powiem: „ja mogę”, „my musimy”, nic w ten sposób nie przekażę, należy dodać drugi czasownik określający co mogę, co musimy. W języku polskim zawsze łączymy czasownik modalny z bezokolicznikiem, czyli nieodmienioną formą czasownika, np. mogę iść do parku, musimy napisać list. Serbowie łączą czasownik modalny z czasownikiem głównym partykułą da i odmieniają oba czasowniki – zarówno modalny, jak i główny:
Mogu da idem u park.
Mogę iść do parku.
Moramo da napišemo pismo.
Musimy napisać list.
Zdania z czasownikami modalnymi można też po serbsku budować identycznie jak po polsku, a więc łączyć odmieniony czasownik modalny z bezokolicznikiem:
Mogu ići u park.
Mogę iść do parku.
Moramo napisati pismo.
Musimy napisać list.
Takie rozwiązanie jest jednak nieco rzadsze. Znów jednak, sposób ten jest jedynym obowiązującym w Chorwacji, gdzie do łączenia czasowników partykułą da nie dochodzi nigdy.
Plakat filmowy w języku serbskim (po lewej stronie) i chorwackim (po prawej stronie). Tłumaczenie tytułu filmu: Lato, kiedy nauczyłam się latać.
3. „Da” jako spójnik
Da występuje również jako spójnik, zwykle jako odpowiednik polskich spójników że, żeby/aby i gdyby.
Učim srpski da razgovaram sa Srbima.
Uczę się serbskiego, aby rozmawiać z Serbami.
Ana kaže da uči srpski.
Ania mówi, że uczy się serbskiego.
Da učim srpski, mogao bih razgovarati sa Srbima.
Gdybym uczył się serbskiego, mógłbym rozmawiać z Serbami.
I w takiej funkcji da występuje zarówno w języku serbskim, jak i chorwackim.
4. „Da” to również po prostu „tak” po serbsku i po chorwacku.
Pudełko prezentowe z tekstem w języku serbskim. Zwróć uwagę, ile razy w tekście pojawia się słówko da. Tłumaczenie treści: Nie mogę powiedzieć „TAK” bez ciebie. Czy chcesz być moją świadkową? Źródło: mbox kutije.
Serdecznie zapraszam do zapoznania się z pozostałymi artykułami dotyczącymi różnic między językiem serbskim oraz chorwackim:
