W pięciu wcześniejszych artykułach dotyczących różnic między językiem serbskim a chorwackim omówiłam kolejno: alfabety używane w obu krajach, zróżnicowanie dialektalne, różnice w zakresie używanego słownictwa, zastosowanie partykuły da oraz różnice w wymowie. Podsumujmy pokrótce te kwestie.
Podsumowanie
1. Chorwaci używają wyłącznie alfabetu łacińskiego, podczas gdy Serbowie piszą zarówno łacinką, jak i cyrylicą.
2. Podstawą standardowego języka serbskiego i chorwackiego jest ten sam dialekt – dialekt sztokawski. Serbowie używają jego wariantu ekawskiego, Chorwaci natomiast ijekawskiego.
3. W Chorwacji regionalnie występują również dialekty czakawski i kajkawski.
4. W języku chorwackim znajdziemy sporo zapożyczeń z języka włoskiego, a w serbskim – z tureckiego.
5. W języku serbskim występuje dużo internacjonalizmów, podczas gdy Chorwaci pierwszeństwo dają słownictwu rodzimemu, często zastępując nim internacjonalizmy.
6. Partykuła da w różnych funkcjach występuje znacznie częściej w języku serbskim niż chorwackim.
7. Chorwacka wymowa zaciera różnice między głoskami č i ć oraz dž i đ. W przypadku wymowy serbskiej różnice te są wyraźnie słyszalne.
Niniejszy cykl artykułów stanowi oczywiście jedynie ogólny zarys i nie przedstawia wszystkich zagadnień, w których możemy zauważyć różnice między serbskim oraz chorwackim. W szerszej analizie więcej uwagi należałoby też poświęcić dialektom chorwackim, obecnym językowo i kulturowo w tym kraju. Moim celem było przybliżenie tematu osobom zainteresowanym Bałkanami, którym ciężko zrozumieć ich sytuację językową, nie wchodząc jednak zanadto w skomplikowane kwestie lingwistyczne.
Paczka papierosów z ostrzeżeniem: Palenie zabija w języku chorwackim, bośniackim i serbskim. Źródło: www.nova-yuga.info
Czy Serbowie i Chorwaci wzajemnie się rozumieją?
Języki serbski, chorwacki, bośniacki i czarnogórski są do siebie bardzo podobne, jednak mieszkańcy krajów byłej Jugosławii z łatwością je rozróżniają. Często są w stanie podać nie tylko kraj pochodzenia swojego rozmówcy, ale również część tego kraju, wyłącznie na podstawie języka. Zrozumienie wypowiedzi Serba przez Chorwata czy odwrotnie nie stanowi zatem żadnego problemu, jednak szybko zorientują się oni, w jakim języku mówi ich rozmówca. Użytkownicy tych języków nie są też w stanie automatycznie zmienić wariantu i zacząć spontanicznie mówić w innym języku (na przykład Serb po chorwacku), jeśli nie posiadają odpowiedniego przygotowania merytorycznego.
Język w czasach Socjalistycznej Republiki Jugosławii
Warto pamiętać, że również w czasach istnienia Jugosławii, kiedy miały miejsce silne procesy unifikacyjne, a język nazywano serbsko-chorwackim lub chorwacko-serbskim (bądź alternatywnie: serbskim lub chorwackim / chorwackim lub serbskim), tak naprawdę nie istniał jeden wspólny, standardowy język, używany przez wszystkich mieszkańców ówczesnej Republiki. Zróżnicowanie regionalne istniało już wtedy, a odkąd poszczególne kraje zaczęły kształtować swoją politykę językową niezależnie od siebie, różnice stopniowo się powiększają.
Deklaracja o wspólnym języku
W marcu 2017 roku powstała Deklaracja o wspólnym języku (Deklaracija o zajedničkom jeziku) przygotowana przez lingwistów i specjalistów z Serbii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny oraz Czarnogóry. Dokument ten stanowi protest wobec politycznych manipulacji dotyczących języka. Według deklaracji serbski, chorwacki, bośniacki oraz czarnogórski z lingwistycznego punktu widzenia są jednym, policentrycznym językiem. W ramach projektu odbyły się też cztery konferencje pt. Język i nacjonalizmy (Jezik i nacionalizmi), z którymi można zapoznać się na stronie www.jezicinacionalizmi.com.
Otwarcie o języku
Na koniec jeden akcent humorystyczny dotyczący sytuacji językowej w państwach byłej Jugosławii: fragment odcinka Otwarcie o języku (Otvoreno o jeziku) sarajewskiego programu komediowego Top Lista Nadrealista z 1992 roku. Mimo upływu lat wciąż nie można mu odmówić aktualności. 🙂
Serdecznie zapraszam do zapoznania się z artykułami dotyczącymi różnic między językiem serbskim oraz chorwackim:
Część 2 – Dialekty i warianty językowe
